Deutsch
English
Hiệp ước phòng thủ giữa Philippines và Mỹ trở thành tâm điểm chú ý khi Trung Quốc liên tục đụng độ với quốc gia Đông Nam Á này ở Biển Đông trong những tháng gần đây. Ngoài ra, còn có đồn đoán về việc liệu Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. có kích hoạt Thỏa thuận tăng cường hợp tác quốc phòng (EDCA), một trong những hiệp ước quốc phòng song phương của Manila với Washington, liên quan đến việc bảo vệ Đài Loan hay không.
“Lằn ranh đỏ” giữa Philippines và Trung Quốc ở Biển Đông
Theo Hiệp ước phòng thủ chung năm 1951, Manila và Washington được yêu cầu phải hỗ trợ quân sự cho nhau trong trường hợp bị tấn công vũ trang bởi một quốc gia thứ ba, có thể bao gồm các cuộc tấn công của Trung Quốc vào tàu bảo vệ bờ biển của Philippines. Tàu Trung Quốc đã nhiều lần đối đầu và giao tranh dữ dội với tàu Philippines vào mùa Xuân và mùa Hè này. Trong cuộc họp với Tổng thống Philippines Marcos Jr. và Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida vào tháng 4 vừa qua tại Washington D. C., Tổng thống Mỹ Joe Biden đã khẳng định sự ủng hộ “sắt đá” đối với hiệp ước với Philippines, bao gồm cả việc bảo vệ lực lượng bảo vệ bờ biển của nước này, đồng thời nhấn mạnh lập trường của Mỹ về an ninh khu vực.
Những lo ngại nghiêm trọng về khả năng Philippines viện dẫn hiệp ước này đã nảy sinh vào tháng 6 vừa qua, khi căng thẳng bùng phát ở Biển Đông do Trung Quốc thực thi Luật hải cảnh năm 2021, theo đó có thể bắt và giam giữ những công dân nước ngoài bị cho là xâm nhập trái phép các khu vực thuộc yêu sách chủ quyền của Bắc Kinh. Tổng thống Marcos Jr. cho rằng việc thực thi quy định mới là hành động “leo thang” và “khác biệt” so với bất kỳ quy định nào Bắc Kinh từng áp dụng trong khu vực này. Ông tiếp tục cảnh báo rằng “lằn ranh đỏ” sẽ bị vượt qua nếu một công dân Philippines bị sát hại vì căng thẳng leo thang. Ông cho rằng những đợt bùng phát bạo lực gần đây nhất rất gần với hành động chiến tranh.
Bắc Kinh khẳng định quyền lãnh thổ đối với 90% diện tích Biển Đông, theo yêu sách hàng hải mà họ gọi là “đường đứt đoạn”, cho dù các yêu sách không được luật pháp quốc tế công nhận. Hàng trăm hòn đảo và rạn san hô nằm trong khu vực này thuộc Vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) trên biển của Philippines. Những EEZ này được xác định và phê chuẩn như một phần của Công ước Liên hợp quốc về Luật biển (UNCLOS) năm 1982, có hiệu lực vào năm 1994 và tạo cơ sở cho chủ quyền hàng hải trên toàn thế giới. Trung Quốc cũng tham gia thỏa thuận này.
Năm 2016, tòa án quốc tế tại La Haye đã ra phán quyết có lợi cho Philippines trong việc thực thi quyền tài phán đối với vùng biển và đất liền thuộc EEZ của nước này. Tuy nhiên, Bắc Kinh đã phớt lờ phán quyết nói trên. Trong cuộc chạm trán dữ dội giữa tàu Trung Quốc và Philippines ngày 17/6, một quân nhân hải quân Philippines đã bị thương khi tàu Trung Quốc cố ý lao vào tàu Philippines với tốc độ cao. Cuộc đối đầu cũng liên quan đến việc các thủy thủ Trung Quốc vung rìu và dao trong khi tịch thu một số súng trường của hải quân Philippines. Gần đây nhất, vào giữa tháng 8, Trung Quốc còn tham gia vụ đâm vào tàu của Lực lượng bảo vệ bờ biển Philippines.
Hành động và phản ứng
Bất chấp sự gây hấn công khai của Trung Quốc, Tổng thống Marcos Jr. vẫn không cho rằng những sự cố như vậy là động thái vượt qua “ranh giới đỏ” khiến Manila và Washington phải hành động theo nghĩa vụ hiệp ước. Bộ Ngoại giao Mỹ cáo buộc Trung Quốc có hành động nguy hiểm và vô trách nhiệm nhằm cản trở Philippines tiến hành các hoạt động hàng hải hợp pháp ở Biển Đông. Tuy nhiên, Tổng thống Marcos Jr. nhiều lần khẳng định rằng ông sẽ tìm kiếm các biện pháp hòa bình để giải quyết xung đột ở Biển Đông và không tìm cách khiến căng thẳng leo thang thành chiến tranh.
Để thực hiện mục tiêu này, Tổng thống Marcos Jr. đã mở các kênh liên lạc cấp cao mới với Bắc Kinh, và các đường dây nóng của tổng thống sẽ được sử dụng để ngăn các cuộc đối đầu trên biển vượt khỏi tầm kiểm soát. Ngày 21/7, Philippines và Trung Quốc tạm thời nhất trí về việc Manila thường xuyên tiếp tế cho quân đội Philippines đồn trú trên một tàu mắc cạn tại bãi Cỏ Mây (quốc tế gọi là Second Thomas Shoal), tâm chấn của các vụ bạo lực vào tháng 6 vừa qua. Hai bên cũng chính thức nhất trí giảm leo thang và quản lý bất đồng thông qua đối thoại và tham vấn, chủ yếu nhờ vào các sáng kiến mà Tổng thống Marcos Jr. đề xuất với Bắc Kinh.
Hợp tác Mỹ-Philippines về các vấn đề an ninh lớn hơn
Trong khi Tổng thống Marcos Jr. tiếp tục các nỗ lực gìn giữ hòa bình, Washington đã kêu gọi thảo luận một loạt biện pháp an ninh khu vực lớn hơn với Manila. Các cuộc tham vấn cấp bộ trưởng trong khuôn khổ 2+2, với sự tham gia của bộ trưởng quốc phòng và bộ trưởng ngoại giao hai nước, đã được tổ chức tại Manila hôm 30/7.
Đáng chú ý, đây chỉ là lần thứ tư các cuộc họp trong khuôn khổ 2+2 được khởi xướng kể từ năm 2012, khi nó được đưa ra thảo luận lần đầu tiên. Trong lần gần đây nhất, hai bên đã thảo luận về việc tăng cường các cam kết liên minh, bao gồm việc ủng hộ trật tự quốc tế dựa trên luật lệ, tăng cường quan hệ kinh tế, thúc đẩy sự thịnh vượng trên diện rộng, và tìm kiếm giải pháp cho các thách thức an ninh khu vực và toàn cầu ngày càng lớn. Họ cũng nhất trí rằng Mỹ sẽ cung cấp 500 triệu USD cho Manila để thực hiện các biện pháp an ninh, củng cố các thỏa thuận song phương và tuyên bố rằng các cuộc tham vấn 2+2 từ nay sẽ được tổ chức hằng năm, với cuộc họp tiếp theo sẽ diễn ra vào năm 2025 tại Washington.
Quan hệ an ninh và chính trị giữa Philippines và Mỹ đã được cải thiện đáng kể kể từ khi Tổng thống Marcos Jr. lên nắm quyền vào năm 2022. Trong thời gian đó, Mỹ đã được tiếp cận thêm 4 địa điểm quân sự theo EDCA.
Chương trình này đã phải đối mặt với sự phản đối chính trị đáng kể trước khi ra đời. Việc triển khai vào năm 2014 và mở rộng vào năm 2023 phụ thuộc vào sự ủng hộ của các tổng thống Philippines ngả về phía Mỹ. Thách thức đối với mối quan hệ này chủ yếu đến từ Tổng thống Rodrigo Duterte, người tiền nhiệm của Marcos Jr. Vị tổng thống này đã đưa Manila rời xa mối quan hệ truyền thống gắn bó chặt chẽ với Washington trong nỗ lực vun đắp mối quan hệ với Bắc Kinh và Moskva.
Mối quan hệ chặt chẽ hơn với Bắc Kinh được thiết lập lần đầu tiên dưới thời Tổng thống Gloria Macapagal-Arroyo trong giai đoạn 2001-2010 mà Chính phủ Philippines và Chính phủ Trung Quốc đều gọi là “Thời kỳ hoàng kim”. Mặc dù Arroyo tuân thủ nguyên trạng trong các mối liên hệ an ninh với Mỹ, nhưng mục tiêu chính của bà trong việc vun đắp mối quan hệ nồng ấm hơn với Trung Quốc lại là mục tiêu kinh tế.
Chính phủ Philippines nhiệm kỳ tiếp theo, dưới thời Tổng thống Benigno Aquino III giai đoạn 2010-2016, đã tìm cách tăng cường đáng kể hợp tác quốc phòng với Mỹ, bao gồm cả việc thiết lập chương trình EDCA đầu tiên. Chương trình này bao gồm 5 căn cứ quân sự và cho phép tiếp nhận luân phiên quân đội Mỹ, tất cả đều được bố trí ở các khu vực phía Nam và trung tâm của Philippines. Mục đích chính là hỗ trợ quân đội Philippines trong các hoạt động nội bộ, bao gồm cả việc chống lại các cuộc nổi loạn và khủng bố Hồi giáo, đặc biệt phổ biến ở các đảo cực Nam Mindanao và Jolo. Trong khi đàm phán EDCA với Washington, Aquino cũng đã đệ đơn lên Tòa trọng tài tại La Haye về vấn đề Biển Đông.
Trong khi đó, Chính phủ Philippines giai đoạn 2016-2022 dưới thời Tổng thống Duterte lại làm cả thế giới kinh ngạc với sự thay đổi chưa từng có trong quan hệ với Washington. Vị tổng thống nóng tính này đã kêu gọi hiện đại hóa lực lượng vũ trang Philippines trong các thỏa thuận với Nga và Trung Quốc, trước khi đi đến ký thỏa thuận hợp tác quốc phòng và kỹ thuật với Moskva.
Tổng thống Duterte cũng đã tìm cách hủy bỏ Hiệp định các lực lượng thăm viếng (VFA) năm 1998 giữa Philippines và Mỹ, mà nền tảng thực thi là EDCA. Mặc dù EDCA không bị hủy bỏ, nhưng Tổng thống Duterte đã trì hoãn việc triển khai cho đến gần cuối nhiệm kỳ, khi ông rút khỏi việc chấm dứt VFA.
Tổng thống Duterte phần lớn đã thất bại trong chiến lược ve vãn Bắc Kinh. Các hành động khiêu khích của Trung Quốc vẫn tiếp diễn, và lời hứa đầu tư vào Philippines vẫn chưa được thực hiện. Đến cuối nhiệm kỳ, Duterte lại tìm cách khởi xướng việc khôi phục quan hệ truyền thống với Mỹ.
Marcos Jr. thăm Washington
Vào đầu nhiệm kỳ của Tổng thống Marcos Jr. năm 2022, đã xuất hiện nhiều đồn đoán về việc liệu tân Tổng thống có theo đuổi nước cờ ban đầu của người tiền nhiệm là thắt chặt quan hệ với Trung Quốc hay không. Cả hai đều thuộc cùng một đảng chính trị, trong khi Phó Tổng thống Sara Duterte lại là con gái của người tiền nhiệm.
Tuy nhiên, những gì diễn ra lại hoàn toàn khác. Chỉ trong vài tháng sau khi lên nắm quyền, Tổng thống Marcos Jr. đã bắt tay vào việc tái thiết lập quan hệ quân sự với Washington, trở thành vị tổng thống Philippines đầu tiên đến thăm thủ đô của Mỹ sau 10 năm. Ông cũng đề xuất thành lập thêm 4 căn cứ theo EDCA. Không giống như các căn cứ ban đầu, các căn cứ mới chủ yếu nằm ở phía Bắc đất nước, bao gồm Căn cứ hải quân Camilo Osias và Căn cứ không quân Lal-lo ở tỉnh ven biển Cagayan, đối diện đảo Đài Loan, trong khi Trại Melchor Dela Cruz nằm ở tỉnh nội địa phía Bắc Isabela. Trên thực tế, 3 trong số 4 căn cứ mới đều nằm ở các vị trí địa lý mang tính chiến lược, gần Đài Loan. Điều này sẽ cho phép lực lượng Mỹ đồn trú tại đó phản ứng sớm trong trường hợp Bắc Kinh có khả năng xâm lược hòn đảo tự trị này.
Chỉ có 1 trong 4 căn cứ mới, trên đảo Balabac ở Palawan, nằm ở Biển Đông. Tuy nhiên, căn cứ này không có bất kỳ cơ sở hạ tầng nào có khả năng hỗ trợ nhiều cho hoạt động quân sự trong khu vực. Điều đó làm dấy lên suy đoán liệu đó có phải chỉ là một cử chỉ mang tính tượng trưng của Mỹ nhằm xoa dịu tư tưởng chống Mỹ ở Philippines – đặc biệt là của các nhóm vận động hành lang theo chủ nghĩa dân tộc – liên quan đến việc bố trí 3 căn cứ kia hay không. Xét đến vị trí của hầu hết các căn cứ mới, cùng với cuộc tập trận quy mô lớn gần đây mang tên “Balikatan” (có nghĩa là “vai kề vai” trong tiếng Tagalog) giữa Mỹ và Philippines tại Cagayan và quần đảo Batanes ở xa hơn về phía Bắc Luzon, có thể nói giai đoạn EDCA thứ hai phản ánh sự thỏa hiệp với Mỹ nhiều hơn là lợi ích của Philippines.
Lập trường của Tổng thống Marcos Jr. cũng làm dấy lên hồi chuông cảnh báo đối với các chính trị gia ở một số tỉnh có căn cứ quân sự, cũng như các nhà lập pháp quốc gia vốn lo ngại rằng đất nước có thể bị lôi kéo vào một cuộc đối đầu quân sự giữa Mỹ và Trung Quốc về Đài Loan. EDCA đã trải qua nhiều thay đổi lớn trong thập kỷ qua, nhưng không theo cách dễ đoán và trực tiếp. Cách thức áp dụng trong tương lai gần sẽ phụ thuộc vào việc Tổng thống Marcos Jr. sử dụng nó vì lợi ích của Philippines và khu vực hay vì lợi ích của Mỹ trong cuộc cạnh tranh địa chính trị với Trung Quốc và khả năng bảo vệ Đài Loan./.
BND
Aufrufe: 216